Nobel Mükafatı, her yıl çeşitli alanlarda insanlığa büyük katkılarda bulunan bireylere veriliyor. İsveçli endüstrici Alfred Nobel tarafından bir asırdan fazla bir mühlet evvel başlatılan mükafatlar, tamamlanması onlarca yıl sürebilen çığır açıcı çalışmaları kutluyor.
Bilim dünyasının en büyük mükafatlarını kimin kazanacağını, adaylar açıklanmadığı için varsayım etmek güç oluyor. Ödül öncesinde adayları kapsayan kısa liste ve aday gösterilenler kapalı kalıyor ve seçim sürecinin detaylarını ortaya koyan evraklar 50 yıl boyunca kamuoyundan gizli tutuluyor.
Aday olanlar bilinmiyor lakin Nobel mükafatına layık keşiflerden 5 keşif ön plana çıkıyor.
NOBEL MÜKAFATI KAZANMASI OLASI KEŞİF VE BULUŞLAR
İlk insan genomu
Nobel Ödülü’ne aday gösterilen ve sıkça tartışılan bahislerden biri de 1990 yılında başlatılan ve 2003 yılında tamamlanan insan genomunun haritalanması.
İnsan ömrünün genetik kodunu çözmek için, ABD, İngiltere, Fransa, Almanya, Japonya ve Çin’den binlerce araştırmacının yer aldığı milletlerarası bir konsorsiyumu kuruldu.
Bu uğraşın biyoloji, tıp ve öbür birçok alanda geniş kapsamlı bir tesiri oldu lakin projenin Nobel Mükafatı kazanmamış olmasının bir nedeni de bu muvaffakiyete dahil olan insan sayısının çokluğu olabilir.
Nobel’in 1895 tarihli vasiyetinde koyduğu kurallara nazaran, mükafatlar her ödül için en fazla üç şahsa verilebiliyor. Bilimsel araştırmaların birçoklarının işbirlikçi yapısı göz önüne alındığında, bu giderek zorlaşan bir durum.
Obezite tedavisinde devrim
Son birkaç yıldır glukagon gibisi peptit 1 (GLP-1) ismi verilen bir hormonu taklit eden çok satan zayıflama ilaçlarının geliştirilmesi sıhhat dünyasını sarstı.
Dünyada her sekiz şahıstan biri obeziteyle yaşıyor . Bu sayı 1990’dan bu yana iki katından fazla arttı. Kan şekerini düşüren ve iştahı azaltan bu ilaç, obezitenin ve tip 2 diyabet üzere ilgili durumların tedavisinde yeni bir çağ başlatma potansiyeline sahip.
Semaglutid olarak bilinen ilacın geliştirilmesinde yer alan üç bilim insanı (Svetlana Mojsov, Dr. Joel Habener ve Lotte Bjerre Knudsen), makul bir çığır açan buluşun yahut bilim beşerinin Nobel Mükafatı kazanıp kazanmayacağının göstergesi olarak kabul edilen 2024 Lasker-DeBakey Klinik Tıbbi Araştırma Ödülü’nü kazandı.
Rockefeller Üniversitesi’nde biyokimyacı ve yardımcı araştırma profesörü olan Mojsov ve Harvard Tıp Fakültesi’nde endokrinolog ve tıp profesörü olan Habener, GLP-1’i tanımlamaya ve sentezlemeye yardımcı oldu. Novo Nordisk’te araştırma ve erken geliştirmede baş bilimsel danışman olan Knudsen, onu bugün milyonlarca insanın kullandığı kilo kaybını teşvik eden tesirli bir ilaca dönüştürmede kıymetli bir rol oynadı.
Dönüştürücü yapay zeka
Yapay zeka, kısaca AI, insanların hayatlarını gibisi görülmemiş bir süratle dönüştürüyor.
Clarivate isimli ABD merkezli tahlil şirketinin Bilimsel Bilgi Enstitüsü Araştırma Analizi Başkanı David Pendlebury’ye göre, bu kalabalık kesimde Nobel’e layık görülebilecek iki isim var.
Pendlebury bu isimleri, öbür bilim insanları tarafından yıllar içinde ne kadar alıntılandıklarına dayanarak belirliyor.
Araştırma uzmanına nazaran Google DeepMind’dan Demis Hassabis ve John Jumper itibarlı mükafatı kazanabilir.
İkilinin geliştirdiği AlphaFold Protein Yapısı Veritabanı, amino asit dizilerinden proteinlerin üç boyutlu yapılarını çözen bir yapay zeka programı.
Dünya çapında en az 2 milyon araştırmacının kullandığı uygulama, proteinler için adeta Google misyonu görüyor.
AlphaFold üzerine yazılan makaleyse 2021’de önde gelen hakemli mecmua Nature’da yayımlanmıştı. O tarihten beri en az 13 bin defa atıf yapılan çalışma, Hassabis ve Jumper’a 2023’te Lasker’ı kazandırsa da en azından şimdi Nobel’e layık görülmediler.
Bağırsak mikrobiyomunu anlamak
Vücudumuzda trilyonlarca mikrop bakteri, virüs ve mantar yaşıyor. Son yirmi yılda genetik dizilimdeki ilerlemelerle birlikte bilim insanları bu mikropların ne yaptığını, birbirleriyle nasıl konuştuklarını ve bilhassa bağırsaktaki insan hücreleriyle nasıl etkileşime girdiklerini daha düzgün anlayabiliyor.
Pendlebury, bu alanın Nobel mükafatına layık görülmesinin geciktiğini söyledi.
Washington Üniversitesi St. Louis Yerleşkesinde Dr. Robert J. Glaser Seçkin Üniversite Profesörü olan Biyolog Dr. Jeffrey Gordon, bu alanda öncü bir isimdir.
Gordon, insan bağırsak mikrobiyomunu ve bunun insan sıhhatini nasıl şekillendirdiğini anlamak için çabaladı ve fareler üzerinde yaptığı laboratuvar araştırmalarıyla başladı. Bağırsak mikrobiyomunun, global olarak yaklaşık 200 milyon çocuğu etkileyen yetersiz beslenmenin sıhhat tesirlerinde rol oynadığını bulan bir çalışmaya öncülük etti ve bağırsak sıhhatinin güzelleştirilmesini hedefleyen besin müdahaleleri geliştiriyor.
Kansere neden olan genler
1970’lerde kanserin bazen ailelerde görüldüğü anlaşılmıştı fakat göğüs kanserine ait genel niyet, hastalığa karşı kalıtsal yatkınlığı hesaba katmıyordu.
İnsanlar ve şempanzeler ortasındaki genetik farklılıkları araştıran bir geçmişe sahip olan ve şu anda Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde tıp ve genom bilimleri profesörü olan Mary-Claire King, yeni bir yaklaşım benimsedi.
Bilim insanlarının insan genomunun haritasına sahip olmasından çok evvel çalışmaya başlayan King, 17 yılını BRCA1 genindeki bir mutasyonun göğüs ve yumurtalık kanserinde oynadığı rolü tespit etmek ve tanımlamak için harcadı.
Bu keşif , göğüs kanserine yakalanma riski yüksek olan bayanların belirlenmesini sağlayan genetik testlerin yanı sıra ek tarama ve önleyici cerrahi üzere riskleri azaltmak için atılması gereken adımların belirlenmesine de imkan sağladı.
NOBEL MÜKAFATI ALANLAR NE VAKİT BELİRLİ OLACAK?
Fizyoloji yahut tıp kısmındaki Nobel Mükafatı 7 Ekim Pazartesi günü, akabinde fizik mükafatı 8 Ekim Salı günü ve kimya kolundaki Nobel Mükafatı 9 Ekim Çarşamba günü açıklanacak. Edebiyat kısmındaki Nobel Mükafatı 10 Ekim Perşembe günü ve Nobel Barış Mükafatı 11 Ekim Cuma günü açıklanacak. Nobel mükafatına aday buluşlar açıklanmadı lakin öne çıkan 5 buluş bulunuyor.